Kırk iki asır önce, günümüzde Irak, Türkiye ve Suriye’yi içine alacak şekilde genişleyen Akad İmparatorluğu birdenbire ortadan kayboldu. Paleoiklimciler ve jeologların bu durumun nedeni hakkında olası bir açıklamaları var. Araştırmacılar İran’daki bir mağaradan alınan sarkıtın kesin yaşının belirlenebildiği kimyasal ölçümleri kullanarak, tarihin bu noktasında tozda ani bir artış saptadı. Araştırmacılar, 300 yıl boyunca devam eden bu yüksek toz aktivitesinin, rahatsız edici yaşam koşulları ve tarımsal üretimde zorluklar yaratmış olabileceğini belirtti.
“Her şey tam anlamıyla gözden kayboldu.”
Araştırmacılar, Kuzey Mezopotamya yerleşimlerinin yaklaşık 4,200 yıl önce aniden terk edilmesine uzun süredir şaşırmış durumdalar. Oxford Üniversitesindeyken bu araştırmaya öncülük eden paleoiklimci Stacy Carolin, “[Arkeolojik kayıtlara göre] zamanda her şeyin ortadan kaybolduğu belirli bir nokta var.” dedi. Umman denizinden alınan tortu çekirdekleri bu durumun sorumlusunun Mezopotamya’da artan toz aktivitesi olabileceğini gösteriyor, ancak deniz kayıtlarının kesin olamayan tarihlerinin jeofizik ve arkeolojik kanıtların kesin olarak ilişkilendirilmesini zorlaştırdığını ekleyen Carolin “Zamanlamayı tam olarak bilmiyorsanız… sebep sonuç ilişkisi hakkında hiçbir şey söyleyemezsiniz.” dedi.
Carolin ve meslektaşları- jeokimyacılar ve İran Mağara ve Speleoloji Derneği üyeleri ve İran Jeolojik Araştırma Kurumu da dahil- toz izlerini aramak için Tahran yakınlarındaki Gol-e-Zard (Sarı Çiçek) mağarasındaki 18 cm uzunluğunda, yarı saydam bir dikitin kimyasal bileşimini analiz ettiler. Sarkıtlar çok uzun sürelerde kayaların arasında çözünmüş minerallerin mağara tavanlarından damlamasıyla yavaşça meydana geldiği için yerel çevre koşullarını kaydeden saatler gibidirler. Uranyum-toryum radyolojik tarihlendirme yöntemini kullanan Carolin ve ekibi, dikitlerinin yaklaşık 5.200 yıl önce oluşmaya başladığını tespit etti. Araştırmacılar, ölçümleri için 31 yıllık bir sapma tahmin ediyorlardı, diğer çalışmaların yüzyıl ölçekli sonuçlarından çok daha kesindiler.
300 Yıllık Toz
Carolin ve meslektaşları 4260 yıl önce (bütün tarihlere 1950’den önceki yıllar olarak atıfta bulunulmaktadır) oluşmaya başlayan bir sarkıtta bir toz bileşeni olan magnezyumun miktarında küçük bir artış tespit ettiler. Bu toz muhtemelen Akat imparatorluğunun üzerinde bulunduğu Dicle ve Fırat Nehirlerinin alüvyal ovalarından rüzgâr yoluyla taşındı. Ekip yüksek miktardaki tozun Akat imparatorluğunun yerleşimlerinin terk edilmesine yol açtığı sonucuna ulaştı. Carolin “Kurak koşullar tarımsal yerleşimler için zararlı olabilirdi. Toz miktarının fazla olması da yaşam şartlarının dayanılmaz hâle getirebilirdi” diyor.
Sarkıttan alınan veriler takip eden 290 yılda toz aktivitesinin arttığını sergilerken, araştırmacılar bu artışın arkeolojik kanıtlarla ortaya konulan 300 yıllık zaman aralığıyla dikkat çekici biçimde tutarlı olduğunu gösterdiler. Bu bulgular, geçen ay Amerika Birleşik Devletleri Ulusal Bilimler Akademisi Bildirilerinde yayınlandı. Carolin verilerin jeofizik ve arkeolojik kayıtların arasında bir bağlantı olduğunu öne sürdüğünü fakat bundan emin olmanın zor olduğunu söyledi ve ekledi “iklim ve toplum arasında bir ilişki olduğu fikri kışkırtıcı bir fikirdir.”.
Bununla birlikte, diğer araştırmacılar gerçek bir sebep sonuç ilişkisini destekliyorlar. Araştırmada yer almayan paleoiklimci Matthew Lechinet (Nevada Üniversitesi) bu çalışmanın toplumsal değişim ve iklim değişkenliği arasındaki bağlantıyı gösteren başka bir kanıt dizisi sunduğunu söyledi.
Carolin, son zamanlarda geçmişe daha derin bir bakış imkanı veren İran’dan dikit örneklerini analiz ediyor. O ve çalışma arkadaşları yüzyıllar boyunca süren buz devri döngülerindeki iklim değişikliklerini inceliyorlar. ”Biz bu bölgenin iklim durumunu yeniden inşa etmekle ilgileniyoruz atalarımızın Afrika’dan Asya’ya İran’ın güneyinden geçerek göç ettiği zamandaki haline getirmek istiyoruz.”
Kornei, K. (2019), The Akkadian Empire—Felled by dust?, Eos, 100, https://doi.org/10.1029/2019EO115307.