“Türkiye’de mağara araştırma çalışmaları oldukça geç başlamıştır. Kayıtlara göre ilk mağara araştırması 1927 de İstanbul Üniversitesi öğretim üyesi Prof. Raymond Hovasse tarafından İstanbul’daki Yarımburgaz mağarasında mağara canlıları üzerine yapılan çalışmadır. İkinci çalışma ise 1944 yılında Ankara Üniversitesi öğretim üyesi Prof. Cemal Alagöz tarafından hazırlanan “Türkiye’de Karst Olayları” adlı incelemedir. Daha sonra 1949-1950 yıllarında İsveç’li K. Lindberg, Anadolu’daki bazı mağaralarda yaşayan hayvanlar üzerine araştırmalar yapmış ve 1952-1954 yıllarında Fransa’da Ulusal Speleoloji Komitesi ve Bilimsel Araştırmalar Merkezi’nin ortak yayın organı Annales de Speleologie’de “Birkaç Türk Mağarası Üzerine Notlar” başlığıyla Fransızca olarak yayınlamıştır [Pancarcı ve Ünlü, 2003].

1955 de Temuçin Aygen ve arkadaşları tarafından Konya’daki Maraspoli mağarasında yapılan çalışma, Türkiye’de bilinen ilk ekip araştırmasıdır. Devamında Aygen’in çabalarıyla 1965 e kadar bir çok mağara araştırılmıştır. 1964 de Mağara Araştırma Cemiyeti’nin kurulmasıyla mağaracılık çalışmaları hızlanmıştır [Pancarcı ve Ünlü, 2003]. Daha sonra kurulan diğer üniversite kulüpleri ve dernekler, Türkiye’deki mağaracılık çalışmalarına katkıda bulunmuşlardır.

1980 li yılların ortalarına kadar Türkiye’deki mağaracılık çalışmaları yalnızca üç grup (Mağara Araştırma Derneği, Boğaziçi Üniversitesi Mağara Araştırma Kulübü ve Maden Tetkik ve Araştırma Genel Müdürlüğü) tarafından yürütülmüştür. Bu zamana kadar gruplar arasındaki iletişim yok denecek kadar azdır. Var olan iletişim ise kurumsal olmaktan çok kişisel düzeyde kalmıştır. 1990 ların başından itibaren, derin mağara araştırmalarının Türk mağaracılar tarafından da yapılmasıyla, Türkiye mağaracılığında bir ivmelenme olmuş, yeni öğrenci kulüpleri ve dernekler kurulmaya başlamıştır.

Türk mağaracılarının gerçek anlamda birbirleriyle tanışmaları, 1990 yılında İstanbul’da yapılan 1. Speleoloji Sempozyumu sırasında olmuştur. Sempozyumun başındaki kuruluş tanıtımları bölümünde, gruplar kendilerini ve yaptıkları çalışmaları tanıtma fırsatı bulmuştur. Sempozyuma Mağara Araştırma Derneği, Boğaziçi Üniversitesi Mağara Araştırma Kulübü, Maden Tetkik ve Araştırma Genel Müdürlüğü, Doğa Araştırmaları Derneği, İstanbul Teknik Üniversitesi Su Altı Kulübü ve Zonguldak Mağara Araştırma Kulübü katılmıştır. Günümüz Türkiye Mağaracılar Federasyonu’nun temeli sayılabilecek bir birlik fikri, ilk olarak bu sempozyumda ortaya atılmış, ancak çok ilgi görmemiştir. Sempozyum sonunda mağaracı gruplar arasında iletişimi sağlamak amacıyla, bir iletişim ağı kurulmasına karar verilmiştir.

1992 yılında Boğaziçi Üniversitesi Mağara Araştırma Kulübü’nün Düdenyayla’da geçirdiği kazanın kurtarma çalışmalarına, Mağara Araştırma Derneği ekibinin katılmasından sonra gruplar arasında iletişimin önemi ve Türkiye’de bir mağara kurtarma grubu organizasyonunun gerekliliği daha iyi anlaşılmıştır.

1993 yılında İstanbul’da düzenlenen “Türkiye Mağaracılığının Sorunları ve Çözüm önerileri” adlı panelde, birlikten somut olarak söz edilmeye başlanmış, hatta Türk Mağaracılar Birliği adı ilk kez telafuz edilmiştir. Bu toplantı sonucunda “Türk Mağaracılık Grupları Koordinasyon Kurulu” kurulmuş, kurulun öncelikli amaçları da gruplararası iletişim ve işbirliğini sağlamak, kurtarma organizasyon kurulu oluşturmak, Türkiye mağaraları envanterini oluşturmak, yabancı gruplarla iletişimi düzenlemek olarak belirlenmiştir.

1990 lı yıllar ülkemizde sportif mağaracılığın canlandığı bir dönem olmuş, Türk mağaracıları, gerek bilgi, gerekse teknik donanım açısından yeterli düzeye ulaşmış ve daha ciddi etkinlikler düzenlenmeye başlamışlardır. Bu dönemde Türkiye mağaraları derinlik sıralamasına her geçen yıl yeni mağaralar kazandırılmış, özellikle üniversitelerde öğrenci kulüplerinin sayısı artmıştır. Yine bu dönemde, yabancı mağaracıların ülkemizde yapmış oldukları izinsiz araştırmalara karşı duyulan ortak tepki de grupların iletişiminde etken olmuştur.

1994 e gelindiğinde Ankara’da düzenlenen II. Speleoloji Sempozyumu’nda Mağara Araştırma Derneği ve Boğaziçi Üniversitesi Mağara Araştırma Kulübü ortak hazırladıkları bildiriyle, Türkiye Mağaracılar Birliği’nin kuruluşunu duyurmuş, ilk tüzük önerisi sunmuştur. Birlik, sempozyuma katılan diğer gruplarca da kabul görmüştür. Bu tüzük önerisinde birliğin tanımı, amaçları, birliğe üyelik, yürütme kurulu, çalışma esasları ve görevleri hakkında maddeler yeralmaktadır. Birliğin kurulduğunu ve çalışma amaçlarını belirten kısa bir İngilizce metin de yurtdışındaki mağaracı gruplara gönderilmiştir.

Türkiye Mağaracılar Birliği ilk toplantısı 14 Ocak 1995’te Ankara’da yapıldı. Bu toplantıda Standardizasyon Grubu, Kurtarma Grubu gibi çeşitli alt gruplar oluşturuldu.

2004 yılında Eskişehir’de yapılan toplantının ardından birlik çalışmaları hızlandı. Yapılan düzenli çalıştaylarda mağara kurtarma eğitimleri verildi. Bu eğitimlerin bazılarında Bulgaristan, Belçika, Fransa ve Slovenya mağara kurtarma ekipleri davet edilerek ortak çalışma ve eğitimler yapıldı. 2004 yılında Eskişehir’de yapılan toplantının ardından, 2005 Şubat ayında Antalya Olympos’da ip teknikleri çalıştayı gerçekleştirildi. Ardından 2005 mart ayında Bursa Oylat’da Bulgar mağaracılar ile ortak bir arama kurtarma eğitimi yapıldı . Belçika, Fransa ve Slovenya mağara kurtarma ekipleri farklı dönemlerde davet edilerek ortak çalışma ve eğitimler düzenlendi.Bu yapılan çalışmalar birliği hayli hareketlendirdi. Birlik 2006 yılında İstanbul’da, 2007 yılında Eskişehir’de, 2008 yılında İzmir’de ve 2008 yılı sonunda Antalya’da bir seri toplantı gerçekleştirdi . Antalya’da gerçekleştirilen  bu son genel kurulda Türkiye Mağaracılar Birliği federasyon olma kararı aldı.Kurulan komisyon çalışmaları sonucunda 17 kasım 2009’da mağaracılık federasyonu kuruldu.

Mağaracılık Federasyonu

MF Türkiye’de mağaracılık yapan dernek ve üniversite kulüplerinin bir araya gelerek oluşturduğu bir yapıdır. MF’nin öncelikli görevleri,

  • mağaracılık yapan gruplar arasındaki koordinasyonun sağlanması,

  • ulusal mağara kurtarma ekibinin kurulması ve çalışmalarının yürütülmesi,

  • mağaraların korunması ve eğitim standartlarının oluşması ve

  • Türkiye mağaracılarının ulusal ve uluslararası platformda temsil edilmesidir.

2018 yılı itibariyle MF çatısı altında 7 dernek ve 9 üniversite kulübü bulunmaktadır. Bunlara ek olarak yapılan çalışmalar, Orman ve Su İşleri Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü ve Maden Tetkik ve Araştırma Kurumu gibi hükümete bağlı kurumlarla işbirliği içinde yürütülmektedir.

Federasyonun yönetim kurulu tüm kulüp ve derneklerin temsilcilerinden oluşmaktadır. Yönetim kurulu ağırlıklı olarak koordinasyon görevini yapmakta, federasyon çalışmaları ise alt komisyonlar tarafından yürütülmektedir. Bu komisyonlar ve görevleri aşağıdaki gibidir.

  • Mağara Arama Kurtarma Komisyonu

    • Türkiye ölçeğinde arama kurtarma eğitimleri düzenler.

    • Ulusal ve uluslararası diğer arama kurtarma organizasyonları ile işbirliği yapar

    • Olası bir kaza durumunda arama kurtarma organizasyonunu yürütür.

  • Mağara koruma komisyonu

    • Mağaralarla ilgili olası tehditleri belirler

    • Mağara koruma konusunda eylem planı hazırlar ve uygular.

    • Mağara koruma ile tanıtım çalışmalarını yürütür.

  • Eğitim ve Dokümantasyon komisyonu

    • Eğitim standartlarını günceller.

    • Eğitim dokümanlarını oluşturur.

    • Federasyon bünyesinde oluşturulan yayınları organize eder.

MF bünyesindeki dernek ve kulüpler ile işbirliği yapılan kurumlar kuruluş tarihi sıralamasıyla aşağıda yer almaktadır.

  • Mağara Araştırma Derneği (MAD): 1964 yılında Ankara’da kurulmuştur. Mağaracılık alanında Türkiye’de ilk kurulan dernektir. Dernek günümüze kadar yerli ve yabancı bir çok mağara grubuyla ortak çalışmalar ve konferanslar düzenlemiştir. Türkiye mağara envanterinin oluşmasında ve yeni mağaracıların eğitiminde büyük rol oynayan dernek, çalışmalarını Ankara ve Bursa’da sürdürmektedir.
  • Boğaziçi Üniversitesi Mağara Araştırma Kulübü (BÜMAK): 1973 yılında kurulan kulüp, Türkiye’de mağaracılık alanındaki ilk üniversite kulübüdür. Bir çok başarıya imza atan kulüp, 2004 yılında çalışmasını tamamladığı Peynirlikönü Düdeni’nde 1429 metreye inmiştir. İçel’deki Peynirlikönü Düdeni şu anda Türkiye’nin en derin mağarasıdır. Kulüp çalışmalarını İstanbul’da sürdürmektedir.
  • Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü Mağaracılık Birimi (MTA): 1978 yılında kurulan birim, Türkiye’de mağaracılık alanında çalışma gösteren ilk devlet kurumudur. Günümüze kadar yaptığı çalışmalarla Türkiye mağara envanterinin hazırlanmasında öncülük yapan birimin, diğer dernek, kulüp ve topluluklara yaptığı yardım ve bilgi aktarımıyla, Türkiye mağaracılığının gelişmesindeki katkısı çok büyüktür. Kurum çalışmalarını Ankara’da sürdürmektedir.
  • Hacettepe Üniversitesi Mağara Araştırma Kulübü (HÜMAK): 1988 yılında kurulan kulüp, günümüze kadar bir çok araştırmayı tamamlamış, mağaracılıkla ilgili sempozyum ve fotoğraf yarışmaları düzenlemiştir. Kulüp çalışmalarını Ankara’da sürdürmektedir.
  • Dokuz Eylül Üniversitesi Mağara Araştırma Kulübü (DEÜMAK): 1994 yılında kurulan kulüp, çalışmalarını İzmir’de sürdürmektedir.
  • Eskişehir Mağara Araştırma Derneği (ESMAD): 1995 yılında mağara araştırma çalışmalarına başlayan grup, 2006 yılında dernek olmuştur. Dernek çalışmalarını Eskişehir’de sürdürmektedir.
  • Ege Üniversitesi Mağara Araştırma Kulübü (EMAK): 1996 yılında kurulan kulüp, çalışmalarını İzmir’de sürdürmektedir.
  • Toros Mağara Araştırma ve Koruma Derneği (TAMAK): 2002 yılında Antalya’da Toroslar Doğa Sporları Kulübü bünyesinde çalışmalarına başlayan grup, 2008 yılında dernek olmuştur. Dernek çalışmalarını Antalya’da sürdürmektedir.
  • Ankara Üniversitesi Mağara Araştırma Birimi (ANÜMAB): 2004 yılında kurulan kulüp, çalışmalarını Ankara’da sürdürmektedir.
  • Ege Mağara Araştırma ve Koruma Derneği (EGEMAK): 2008 yılında kurulan dernek, çalışmalarını İzmir’de sürdürmektedir.
  • Boğaziçi Uluslararası mağara araştırma Derneği (BUMAD): …yılında kurulan dernek, çalışmalarını İstanbul’da sürdürmektedir.
  • İstanbul Teknik Üniversitesi Mağara Araştırma Kulübü (İTÜMAK): …yılında kurulan kulüp, çalışmalarını İstanbul’da sürdürmektedir.
  • Anadolu Üniversitesi Doğa Sporları Kulübü (ANADOSK): 2000 yılında kurulan kulüp, 2008 yılında kurduğu mağaracılık alt birimiyle çalışmalarını Eskişehir’de sürdürmektedir.
  • İzmir Mağara Araştırma Derneği (İZMAD): 2008 yılında kurulan dernek, çalışmalarını İzmir’de sürdürmektedir.
  • Akdeniz Üniversitesi Mağara Araştırma Kulübü (AKÜMAK): 2006 yılında kurulan kulüp, çalışmalarını Antalya’da sürdürmektedir.
  • Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü Mağara Koruma Birimi (DKMP-MKB): …yılında Orman ve su İşleri Bakanlığına bağlı olarak kurulan birim, çalışmalarını Ankara’da sürdürmektedir.
  • Uludağ Üniversitesi Mağara Araştırmaları Topluluğu (UMAST): 2012 yılında kurulan kulüp, çalışmalarını Bursa’da sürdürmekted
  • Anadolu Speleoloji Grubu Derneği: 2008 yılında çalışmalarına başlayan grup, 2011 yılında dernek olmuştur.

Bu kulüp ve dernekler her yıl yaptıkları ekspedisyonlarda yaklaşık 200 yeni mağarayı envantere kazandırmaktadırlar. Bu ekspedisyonların bazıları diğer ülkelerin , özellikle Avrupa, mağaracıları ile birlikte yapılmaktadır.

Federasyon uluslararası mağaracı birlik ve federasyonlara da üyedir. 2006 yılından itibaren Balkan Mağaracılık Birliği (Balkan Speleological Union, BSU) kurucu üyesi olan MF, BSU’nun her yaz düzenlediği Balkan mağaracılar kampına katılmaktadır. MF, BSU adına bu kampı 2009 Haziran ayında yurt içi ve dışından 250 mağaracının katılımı ile Antalya Olympos’da gerçekleştirmiştir.

Federasyon belirli aralıklarla ulusal mağara bilimi sempozyumunu düzenlemektedir. Son olarak 2012 yılı Kasım ayında Eskişehir’de 1. Balkan Speleological Symposium ve 6. Ulusal Mağara Bilimi sempozyumu düzenlenmiştir [www.speleolojisempozyumu.org]. Ayrıca federasyonun 2004 yılından bu yana SpeleoTurk adı altında bir de yayını bulunmaktadır.

UIS de Türkiye’yi temsil eden MF, 2014 yılından itibaren de Avrupa Mağaracılık Federasyonu (European Speleological Federation) üyeliğini sürdürmektedir.”

Federasyon başkanları:

  • 2009 – 2011, Emre Baturay Altınok
  • 2011 – 2012, Selçuk Canbek
  • 2013 – 2017, Meltem Pancarcı Arslanoğlu
  • 2018 – devam ediyor, Bülent Genç

Makale Yazarı: Selçuk Canbek

 

Fotoğraf: Mesut Şen